Węgiel brunatny, obok między innymi węgla kamiennego, ropy i gazu, należy do paliw kopalnych. Z tego też powodu zaklasyfikowany jest jako nieodnawialne źródło energii. Z powodu swoich właściwości i warunków, w jakich występuje jest istotnym surowcem energetycznym dla Polski, Niemiec czy też chociażby Turcji i Grecji.
Węgle brunatne są pochodzenia organicznego. Ich nagromadzenia to dawne torfowiska, w których znalazło się wiele fragmentów obumarłych roślin. Następnie takie torfowisko zostało przykryte kolejnymi warstwami osadów, a działające ciśnienie nadkładu spowodowało przejście torfów w bardziej zbitą skałę, którą nazywamy węglem brunatnym. Dokładnie w ten sam sposób powstały nagromadzenia węgla kamiennego, na który jednak działa większa siła przez dłuższy czas. Dlatego też wydobywa się go z większych głębokości, zazwyczaj za pomocą kopalni składających się z podziemnych szybów i korytarzy. Natomiast węgle brunatne ze względu na zaleganie bliżej powierzchni wydobywa się metodami odkrywkowymi. To znaczy, że należy wpierw cały teren wokół takiego złoża odwodnić budując zespół studni i pomp, które będą odprowadzały wody podziemne na powierzchnię. Trzeba też zadbać o pozbycie się tej wody, kierując ją na przykład do płynącej niedaleko rzeki. Gdy teren jest odwodniony na teren wjeżdża ciężki sprzęt, który warstwa po warstwie ściąga ziemię, piaski i żwiry aż dostanie się do złoża. Wtedy, za pomocą koparek i systemu taśmociągu całość wydobywana jest na powierzchnię.
Jak już było wspomniane, węgiel brunatny od kamiennego odróżnia czas powstania i głębokość, na jakiej się znajduje. Ma to wpływ także na zawartość pierwiastka węgla w danej jednostce, a co za tym idzie – na wartość opałową tych paliw. Jest ona niższa, ze względu na to, że czysty węgiel to tylko około 60 do 70% tej skały. Resztę stanowią dodatki innych minerałów, także piasku. Istotną rolę odgrywa tu także wilgotność, która dla węgli brunatnych jest wyższa.
Ze względu na te właściwości, które wpływają na cenę i opłacalność, węgiel brunatny wykorzystuje się zazwyczaj lokalnie. Projektując taką kopalnię, inwestor zazwyczaj stawia także elektrownię, do której materiał dostarczany jest za pomocą taśmociągów. Zdarza się jednak czasami, że zamiast tego buduje się drogę, po której krążą wielkie ciężarówki lub dodatkową linię kolejową. Taka sytuacja ma też miejsce w Polsce, gdzie w okolicach Konina do dwóch elektrowni węgiel dociera pociągiem. Transport musi być też szybki, ponieważ węgiel w przypadku mrozów zbytnio się zbija, a przy większych opadach nasiąka. Natomiast elektrownia musi mieć dostarczony surowiec a dokładnie dobranej wartości opałowej, tak by generowała odpowiednią ilość energii.
Może się wydawać, że z tego względu prywatni odbiorcy nie będą zainteresowani takim surowcem do wykorzystania u siebie w domach. Nie do końca jest to jednak prawda. Węgiel brunatny dalej może znaleźć zastosowanie ocieplając nasze domy. Trzeba jednak pamiętać o kilku rzeczach. Ze względu na dużą wilgotność taki węgiel musi być wcześniej podsuszony. Najlepiej wysypać go cienką warstwą i zostawić w nasłonecznionym miejscu. Nie każdy jednak ma warunki do tego przed domem, dlatego też można go po prostu zostawić w piwnicy na hałdzie. Jednak w każdym z tych wypadków o zakupie musimy pomyśleć wcześniej. Jeśli planujemy zakup na całą zimę, należy węgiel kupić już na początku lata. Tak wysuszony węgiel może posłużyć nam do ogrzewania w praktycznie każdym kotle. Drugą kwestią, o której trzeba pamiętać, jest fakt niższej kaloryczności. Dlatego też będziemy musieli się bardziej namęczyć wrzucając więcej węgla i wyciągając więcej popiołu. Musimy także pamiętać o wysokiej temperaturze spalania. Węgle brunatne są bogatsze w siarkę, co w połączeniu z zawartością wody, powoduje szybszą korozję kotła oraz komina przez powstały kwas siarkowy. Jednak, mimo wszystkich „ale” tu wymienionych i tego, że będziemy musieli zakupić go około trzy razy więcej, niż węgla kamiennego, jest to często wybierany surowiec do produkcji ciepła. Ma na to wpływ niska cena, zwłaszcza korzystna dla mieszkających niedaleko kopalni, gdyż dla nich koszt transportu tego paliwa jest najniższy.
Jak widać, węgiel brunatny znajduje zastosowanie nie tylko w wielkich elektrowniach, ale także w domowych kotłach. Ma na to wpływ jego niska cena, przy ciągle korzystnej wartości opałowej. Na plus jest także fakt, że można go używać w instalacjach, które powstały z myślą o innym paliwie. Nigdy nie wiadomo, jak będą się kształtować ceny różnego rodzaju opału na przestrzeni najbliższych lat.